17 września 1939

17 września 1939 roku Związek Radziecki bez wypowiedzenia wojny, łamiąc pakt o nieagresji zaatakował Polskę zmagającą się w tym czasie z niemiecką inwazją. Ten „cios w plecy” był realizacją tajnego aneksu zawartego latem tzw. paktu Ribbentrop – Mołotow. Dwa totalitaryzmy, teoretycznie tak od siebie różne i wrogie, połączyły siły by dokonać IV rozbioru Polski. W jaki sposób komuniści i naziści połączyli siły?

W wyniku I wojny światowej w Rosji upadł carat, skompromitowany w oczach obywateli korupcją i nieudolnością na froncie. Wybuchła wojna domowa, z której zwycięsko wyszli bolszewicy- najbardziej radykalny odłam komunistów. Marzeniem ich wodza- Lenina- było rozprzestrzenienie rewolucji komunistycznej w całej Europie, a później na świecie. Liczył, że w tym dziele pomogą mu komuniści działający w krajach zachodu. W 1918 roku wydawało się, że Lenin ma rację- wybuchła rewolucja w Niemczech, robotnicy strajkowali w miastach Francji, Wielkiej Brytanii i w wielu innych krajach. Na drodze bolszewików stała jednak Polska.

Lenin nie mógł liczyć na wsparcie polskich socjalistów. Większość z nich była gorliwymi patriotami, którzy długo walczyli o niepodległość Polski. Działaczami socjalistycznymi byli dwaj Ojcowie Niepodległości: Józef Piłsudski i Ignacy Daszyński. Nieliczni komuniści związani z Międzynarodówką nie odgrywali dużej roli politycznej, a wielu spośród nich przebywało za granicą.

Jedyną szansą na rozprzestrzenienie się rewolucji bolszewickiej z Rosji na Europę było zatem zniszczenie Polski. Kalkulacja ta doprowadziła do wojny polsko- rosyjskiej w latach 1919-1920. Polskie zwycięstwo zahamowało postęp rewolucji, ale dla wielu ówczesnych obserwatorów polityki było jasne, że było to jedynie odroczenie nieuniknionego i Polska będzie zmuszona walczyć o wolność ze swoimi sąsiadami. W 1919 roku generał Jan Smuts tak pisał do premiera Wielkiej Brytanii DavidaLloyd George’a: „Jestem przekonany, że powiększając niesłusznie Polskę nie tylko obalamy wyrok historii, ale popełniamy kardynalny błąd, który jeszcze zemści się w toku dziejów. Nowa Polska obejmować będzie miliony Niemców (i Rosjan) i okręgi z ludnością niemiecką (i rosyjską) albo też takie, które przez długie okresy stanowiły część Niemiec (albo Rosji). Można przecież z pewnością przyjąć, że zarówno Niemcy, jak i Rosja znowu staną się wielkimi mocarstwami i że wciśnięta pomiędzy nie nowa Polska może prosperować tylko przy ich dobrej woli.”

W 1922 roku Niemcy i Związek Radziecki zawarły układ w Rapallo, regulujący stosunki między tymi państwami oraz kładący podwaliny pod przyszły sojusz. W latach 20-tych XX wieku Niemcy rozpoczęli ścisłą współpracę gospodarczą a przede wszystkim militarną ze Związkiem Radzieckim. Traktat Wersalski narzucał Niemcom poważne ograniczenia. Ich armia mogła liczyć zaledwie 100 tysięcy żołnierzy, nie mogli posiadać okrętów podwodnych, czołgów, samolotów i ciężkiej artylerii. Jednak z dala od alianckich obserwatorów, na rosyjskich poligonach niemieccy czołgiści i lotnicy szkolili się gromadząc tak cenne doświadczenia, które pozwoliły im później rozwinąć doktrynę blitzkriegu. Setki inżynierów znalazło zatrudnienie w radzieckich fabrykach, gdzie obmyślali nowe rodzaje broni. W Rosji powstały na przykład pierwsze niemieckie czołgi, zwane dla niepoznaki „lekkimi traktorami” (Leichttraktor).

Dobre stosunki niemiecko- radzieckie utrzymywały się do końca lat 20-tych XX wieku. Stalin po pierwszych kilku latach jako sekretarz generalny partii, kiedy konsolidował władzę, około 1930 roku zaczął zaostrzać kurs polityczny. Wzmógł terror oraz propagandę, głosząc, że zachód jest wrogiem Związku Radzieckiego. Usunął również wszystkich rywali politycznych i sprawował władzę totalną. W roku 1933 w Niemczech doszedł do władzy Adolf Hitler. Podstawą jego programu oprócz zbrodniczego rasizmu i antysemityzmu był radykalny antykomunizm. Pierwszymi ofiarami Hitlera stali się niemieccy komuniści, których oskarżył o podpalenie Reichstagu. Celem Hitlera była wojna ze Związkiem Radzieckim, który uważał za żydowskie państwo zagrażające Rzeszy i miejsce, gdzie mógłby zdobyć „przestrzeń życiową” dla Niemców. Obu tych dyktatorów łączyło jednak jedno: nienawiść do Polski. Dla obu było to państwo, które należało zniszczyć. W przypadku Stalina nienawiść ta miała charakter osobisty. W roku 1920 był jednym z dowódców frontu południowego i to on nalegał na zdobycie Lwowa, którego oblężenie okazało się błędem, który spowodował katastrofalną w skutkach klęskę w bitwie pod Warszawą.

Na początku roku 1939 widmo wojny wiszące nad Europą było coraz wyraźniejsze. Hitler działał coraz bardziej agresywnie. Stalin, obawiając się, że zostanie osamotniony na froncie, szukał sojusznika. Prowadził rozmowy z Wielką Brytanią i Francją ale wraz z Wiaczesławem Mołotowem, nowym ministrem spraw zagranicznych był zwolennikiem zbliżenia z Niemcami. W trakcie prowadzonych tajnych rozmów Hitler zgodził się na rozbiór państw Europy środkowej, w tym Polski. Mając zgodę Hitlera, Stalin zerwał rozmowy z aliantami zachodnimi i zaprosił do Moskwy ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa. 23 sierpnia w Moskwie podpisany został pakt Ribbentrop- Mołotow, w którego tajnym załączniku znalazły się zasady podziału Europy wschodniej.

Gdy Hitler uderzył na Polskę domagał się od Stalina pomocy. 17 września Armia Czerwona bez wypowiedzenia wojny wkroczyła na ziemie polskie na całej długości granicy. Bolszewicy głosili, że robią to by chronić „bratnią ludność” ukraińską i białoruską. Rząd Polski był zaskoczony. Pomimo, że tajne ustalenia paktu Ribbentrop- Mołotow już od końca sierpnia znane były Londynowi, Paryżowi a nawet estońskim władzom w Tallinie, rząd polski dowiedział się o zawarciu paktu z prasy radzieckiej. Wódz naczelny, marszałek Edward Rydz- Śmigły wydał rozkaz nie walczenia z Armią Czerwoną. W rezultacie Polska znalazła się w dziwnym stanie wojny- nie wojny ze Związkiem Radzieckim.

Armia Czerwona tymczasem szybko zajmowała kolejne tereny. 28 września w Brześciu nad Bugiem oddziały Wehrmachtu wraz z żołnierzami Armii Czerwonej odbyli wspólną defiladę zwycięstwa. Na zajętych terenach tajne policje obu państw – Gestapo i NKWD nawiązały zbrodniczą współpracę.

Pomimo zawartego sojuszu obaj dyktatorzy zdawali sobie sprawę, że prędzej czy później dojdzie między nimi do wojny. Było pomiędzy nimi zbyt wiele różnic i nienawiści. Pytaniem było, który zdoła zaskoczyć swojego konkurenta. Szybszy okazał się Adolf Hitler, który zaatakował Związek Radziecki 21 czerwca 1941 roku. Dokładnych planów Stalina nigdy nie poznamy, ale wielu rosyjskich historyków sugeruje, że niemiecki dyktator ubiegł Stalina. Klęski poniesione przez Rosjan w 1941 roku zmusiły Stalina do przyłączenia się do koalicji antyhitlerowskiej. W ten sposób radziecki dyktator znalazł się po jednej stronie ze swą niedawną ofiarą- Polską, którą ugodził nożem w plecy 17 września 1939 roku.